Rozwój niemowlaka do ukończenia pierwszego roku życia to ciągły proces. Zachodzi w nim wiele zmian i rozwoju umiejętności .Dzięki wiedzy na temat tego, jakie postępy powinno robić Twoje dziecko, możesz monitorować przebieg jego rozwoju. Poznaj kalendarz prawidłowego rozwoju niemowlaka i dowiedz się, jak wspierać malucha na tym etapie życia.
Kalendarz rozwoju niemowlaka – najważniejsze umiejętności i czynności
Pierwszy rok życia dziecka to między innymi czas dojrzewania jego układu nerwowego oraz narządów zmysłów. Intensywnie rozwijają się czynności ruchowe, co można zaobserwować w postaci wykonywania coraz bardziej złożonych ruchów. Każde reakcje prostowania i próby utrzymania równowagi pomagają maluszkowi osiągnąć wyższe pozycje [1].
Dziecko od urodzenia przystosowuje się do funkcjonowania w nieznanym dla niego otoczeniu. W pierwszym miesiącu życia nadal wykazuje wyraźne cechy życia płodowego. Ma też tzw. odruchy bezwarunkowe, z którymi się rodzi, czyli odruchy ssania, połykania, patrzenia, płaczu oraz szukania [1]. W pierwszym miesiącu życia maluch komunikuje swoje potrzeby poprzez krzyk i płacz [2].
Co dzieje się w kolejnych miesiącach? Dziecko rozwija różne funkcje m.in. w obszarach ruchowych, mowy i rozwoju społecznego. Niektórzy badacze mówią o tzw. kamieniach milowych, czyli określonych umiejętnościach zdobywanych przez maluszka w przewidywalnej kolejności w określonym czasie. Poniżej znajdują się najważniejsze etapy rozwoju dziecka w 1. roku życia [3].
- 1. miesiąc życia to m.in. odruch Moro (odruch obejmowania), odruch podparcia, zgięciowa pozycja ciała, odruch szukania i ssania, zwracanie się w stronę dźwięku, uśmiechanie się w odpowiedzi na głos, wydawanie różnych okrzyków, odwracanie się w kierunku bodźców wzrokowych, preferowanie ludzkich twarzy, obiektów kontrastowych i kolorowych.
- 2. miesiąc życia to m.in. unoszenie głowy do 45 stopni w leżeniu na brzuchu, trzymanie włożonej do ręki grzechotki, wydawanie nieartykułowanych gardłowych dźwięków, wodzenie wzrokiem w poziomie, dłuższe okresy bez snu w ciągu dnia.
- 4. miesiąc życia to m.in. oglądanie dłoni, rozglądanie się za opiekunem, cieszenie się z kontaktu wzrokowego, wyrażanie emocji na twarzy (złość, radość, smutek, niepokój, zaskoczenie), unoszenie klatki piersiowej podczas leżenia na brzuchu, sięganie po grzechotkę, chwytanie jej i trzymanie, gruchanie (głużenie).
- 6. miesiąc życia to m.in. zanik odruchów Moro i podparcia, podciąganie się do siadu, siedzenie z podparciem z rękami do tytułu, potrząsanie grzechotką, trzymanie klocka między dłońmi, patrzenie w kierunku mówiącej osoby, śmiech, wydawanie dźwięków w odpowiedzi, szukanie upuszczonych przedmiotów. Może rozpocząć się ząbkowanie.
- 9. miesiąc życia to m.in. stabilne siedzenie, przekręcanie się w obie strony, przenoszenie zabawek, patrzenie na znane przedmioty po ich nazwaniu, wydawanie dźwięków w celu zwrócenia na siebie uwagi, duże przywiązanie do opiekuna.
- 12. miesiąc życia maluszek m.in. siada, raczkuje, trzyma butelkę, podciąga się do pozycji stojącej, chodzi trzymany za jedną rękę, odwraca się na dźwięk swojego imienia, rozumie rutynowe polecenia, naśladuje kosi-kosi, bawi się w a-kuku.
Oczywiście zdarza się, że dane dziecko osiągnie jakiś etap nieco wcześniej lub nieco później. Jednak warto zwracać uwagę na te osiągnięcia i regularnie sprawdzać umiejętności niemowlaka podczas wizyty profilaktycznej u pediatry. Monitorowanie stanu zdrowia malucha pozwala na wcześniejsze wykrycie problemów w jego rozwoju psychoruchowym [3].
Skoki rozwojowe w 1. roku życia – istotne zmiany
W pierwszym roku życia malucha pojawiają się tzw. skoki rozwojowe [1], czyli naturalne okresy intensywnych zmian, które informują o prawidłowym rozwoju mózgu i układu nerwowego niemowlaka. W czasie tych postępów dziecko może być płaczliwe i niespokojne.
Skoki rozwojowe i zmiany, jakie zachodzą w czasie ich trwania, obejmują [4]:
- 5. tydzień życia – rozwój zmysłów;
- 7.-9. tydzień życia – uśmiechanie się, chwytanie rączką;
- 11.-12. tydzień życia – przewracanie się, głużenie;
- 4.-5. miesiąc życia – reagowanie na swoje imię;
- 6.-7. miesiąc życia – lęk separacyjny (podczas nieobecności mamy, opiekuna);
- 8.-9. miesiąc życia – raczkowanie, siedzenie;
- 10.-11. miesiąc życia – wkroczenie w etap sekwencji, czyli rozumienia, że coś następuje po sobie i trzeba wykonać poszczególne kroki, by osiągnąć cel;
- 1. rok życia – etap programów (pewne zachowania zaczynają być kojarzone z ich celowością).
Należy pamiętać, że w czasie skoków rozwojowych dziecko ma dużą potrzebę bycia blisko rodzica, by lepiej znieść zachodzące zmiany.
Odżywianie niemowlaka – samo mleko nie wystarczy do prawidłowego rozwoju
Zgodnie ze stanowiskiem Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci zalecane jest wyłączne karmienie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia (a co najmniej przez pełne 4 miesiące życia). W takim przypadku pierwsze posiłki uzupełniające (inne niż mleko matki lub mleko modyfikowane) podaje się od 17. tygodnia życia (początek 5. m.ż.) i nie później niż w 26. tygodnia życia (początek 7. m.ż.). Wcześniejsze wprowadzenie mleka modyfikowanego jako alternatywy dla mleka kobiecego należy włączyć w żywienie u niemowląt, które nie są karmione naturalnie. Można je podawać również w późniejszym wieku, jeżeli niemowlę nie jest karmione piersią oraz w okresie wprowadzania pokarmów uzupełniających, by zaspokoić potrzeby żywieniowe dzieci [5].
Warto mieć na uwadze, że konieczność podawania niemowlętom dodatkowych posiłków wynika z rosnącego zapotrzebowania małego organizmu na składniki odżywcze. Maluch potrzebuje dodatkowej energii, witamin, składników mineralnych. Jednocześnie musi przygotować się do późniejszych etapów życia, w tym do przyjmowania bardziej urozmaiconej diety oraz innej konsystencji pożywienia, która wpływa w dalszym etapie na rozwój chociażby mowy. Samo mleko matki czy też mleko modyfikowane nie wystarczą [6].
Jak rodzice powinni wspierać rozwój malucha?
Chcesz, aby Twoje dziecko rozwijało się prawidłowo? Wspieraj je poprzez [7]:
- dbanie o jego zdrowie i prawidłowy sen;
- ochronę przed urazami i chorobami;
- prawidłowe rozszerzanie diety;
- codzienną pielęgnację i przestrzeganie higieny;
- chodzenie na regularne wizyty lekarskie do pediatry i pilnowanie kalendarza szczepień;
- stworzenie w domu atmosfery pełnej spokoju, ciepła i miłości.
Spędzaj czas z dzieckiem, baw się z nim, przytulaj je. Dbaj o regularne przebywanie na dworze. Możesz też wykonywać ćwiczenia z niemowlakiem, które będą wspierać jego prawidłowy rozwój motoryczny. Pamiętaj też o okazywaniu maluchowi zainteresowania. Rób to ze spokojem i radością.
Na zlecenie Juvit.
Bibliografia:
[1] Trusewicz R., Pogorzała A.: Rozwój ruchowy dziecka z uwzględnieniem założeń koncepcji NDT Bobath. W: Innowacyjność i tradycja w fizjoterapii. Monografia pod redakcją A. M. Borowicz. Poznań 2017, s. 127-140.
[2] Kamińska B., Siebert B.; Podstawy rozwoju mowy u dzieci; Forum Medycyny Rodzinnej 2012;6(5):236-243.
[3] Kowalkiewicz Kuta A., Kamienie milowe we wczesnej ocenie rozwoju dziecka [w:] Wybrane aspekty opieki pielęgniarskiej i położniczej w różnych specjalnościach medycyny. Tom 6, pod red. Siekierka J. in. , 2018, s. 64-71.
[4] Price-Williams M., Skoki rozwojowe w pierwszym roku życia dziecka (witryna internetowa:: https://dziecisawazne.pl/skoki-rozwojowe-pierwszym-roku-zycia-dziecka/ (dostęp 17.08.2023)).
[5] Szajewska H. i in., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Standardy Medyczne, Pediatria, 2021, t. 18, 805-822.
[6] Dziechciarz P. i in., Schemat żywienia niemowląt w 1. roku życia, 2014 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/zywienie/52544,schemat-zywienia-niemowlat-w-1-roku-zycia (dostęp: 17.08.2023)).
[7] Krawczyński M., Jak dbać o prawidłowy rozwój niemowlęcia, 2013 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/prawidlowyrozwoj/rozwojfizyczny/52277,jak-dbac-o-prawidlowy-rozwoj-niemowlecia (dostęp 17.08.2023)).