Kim jest Marina Abramović? Życiorys i pochodzenie artystki

Marina Abramović urodziła się 30 listopada 1946 roku w Belgradzie, w ówczesnej Jugosławii (dzisiejsza Serbia). Jest córką Vojina Abramovicia i Danicy Rosić – oboje byli partyzantami w II wojnie światowej i odgrywali ważną rolę w jugosłowiańskich strukturach wojskowych i politycznych. Marina wychowywała się w surowej atmosferze wojskowo-politycznego reżimu, co miało duży wpływ na jej twórczość artystyczną. Już jako dziecko wykazywała zainteresowanie sztuką i duchowością, co później ewoluowało w kierunku radykalnego performensu.

W wieku 19 lat rozpoczęła studia na Akademii Sztuk Pięknych w Belgradzie, a później kontynuowała naukę w Zagrzebiu. Choć początkowo zajmowała się malarstwem, bardzo szybko skręciła w stronę performensu – medium, które pozwalało jej najbardziej autentycznie wyrażać emocje, ciało i relację z widzem.

Performens jako forma ekspresji – artystyczna rewolucja Abramović

Marina Abramović uznawana jest za matkę chrzestną performensu. Jej twórczość od lat 70. XX wieku wyznacza granice pomiędzy sztuką a życiem, fizycznością i duchowością oraz artystą i widzem. Jej performensy są intensywnie emocjonalne, często fizycznie wyczerpujące, skupione na pracy z ciałem, bólem i ludzką wytrzymałością.

Jednym z najwcześniejszych i najbardziej szokujących performensów była „Rhythm 0” (1974), podczas którego Abramović pozostawała nieruchoma przez sześć godzin, pozwalając publiczności robić z nią, co tylko zechce, używając 72 przedmiotów – od piórka po broń. Eksperyment miał obnażyć ciemne aspekty natury ludzkiej i rolę biernego uczestnictwa w przemocy. Widzowie początkowo nieśmiali, z czasem stali się agresywni; ktoś nawet przyłożył artystce pistolet do głowy. Performens wywołał szok i uznanie, cementując pozycję Abramović w świecie sztuki współczesnej.

Marina Abramović i Ulay – duet, który zmienił performens

W latach 1976–1988 Marina Abramović tworzyła ze swoim partnerem zarówno w życiu, jak i sztuce – niemieckim artystą Ulayem (Frankiem Uwe Laysiepenem). Ich wspólne performensy odkrywały granice psychicznej i fizycznej współobecności. Najbardziej znane projekty to między innymi „Breathing In/Breathing Out”, podczas którego artyści dzielili się powietrzem przez złączone usta aż do momentu utraty przytomności, oraz „Rest Energy”, gdzie Ulay trzymał napięty łuk, wymierzony w ciało Mariny – balans pomiędzy zaufaniem a niebezpieczeństwem.

Zwieńczeniem ich wspólnej drogi był performens „The Lovers: The Great Wall Walk” (1988). Marina i Ulay rozpoczęli wędrówkę z przeciwnych krańców Wielkiego Muru Chińskiego, by po tysiącach kilometrów spotkać się w środku i symbolicznie zakończyć zarówno swoją relację artystyczną, jak i miłosną. Było to emocjonalne domknięcie jednego z najbardziej znanych duetów w historii performensu.

„The Artist Is Present” – redefinicja sztuki żywej

W 2010 roku Marina Abramović zaprezentowała jedno z najgłośniejszych swoich dzieł – performens „The Artist Is Present” w Museum of Modern Art (MoMA) w Nowym Jorku. Przez niemal trzy miesiące (ponad 700 godzin) artystka codziennie siedziała w bezruchu przy stole, zapraszając zwiedzających do cichego, nieruchomego spotkania wzrokowego. Performens przyciągnął tysiące osób – wiele z nich przeżyło silne emocje, włącznie ze łzami i duchowym katharsis.

Jednym z najbardziej wzruszających momentów tej akcji był niespodziewany udział Ulaya – byłego partnera Abramović, z którym nie miała kontaktu od lat. Ich krótkie, ciche spotkanie przypieczętowało wagę emocji w sztuce żywej i stało się wiralem w internecie. „The Artist Is Present” podkreślił nowe znaczenie obecności artysty – jako medium oraz świadka interakcji międzyludzkiej. Performens ten cieszył się ogromnym zainteresowaniem mediów i zyskał status ikony współczesnej kultury.

Najważniejsze dzieła Mariny Abramović

Oprócz „Rhythm 0” i „The Artist Is Present”, Marina Abramović stworzyła wiele innych znaczących prac, które ukształtowały kierunek współczesnego performensu:

• „Rhythm 10” (1973) – gra w rosyjską ruletkę z nożami przy nagraniu własnych dźwięków, ukazująca motyw bólu i automatyzmu.
• „Cleaning the Mirror” (1995) – mycie sztucznych szkieletów, symboliczne oczyszczenie własnych traum i pamięci ciała.
• „Lips of Thomas” (1975) – autoidentyfikacja z cierpieniem i ofiarą, artystka m.in. rozcinała sobie skórę, siedziała na lodzie, jadła kilogramy miodu i picie wina aż do wymiotów.
• „Balkan Baroque” (1997) – nagrodzona Złotym Lwem podczas Biennale w Wenecji, performance miał wymiar polityczny i dotyczył wojny na Bałkanach. Abramović przez 6 dni czyściła kości zwierząt wypełniając przestrzeń zapachem rozkładu – metafory brutalnej historii Jugosławii.

Wiek Abramović i jej duchowe poszukiwania

Marina Abramović, mając powyżej 70 lat, pozostaje aktywna artystycznie, a jej twórczość coraz częściej zbliża się do duchowości, rytuałów i medytacji. Od lat 90. artystka intensywnie pracuje nad duchowym wymiarem swojej sztuki. Odbyła podróże do Tybetu, Brazylii i Indii, uczestniczyła w ceremoniach szamańskich i rytuałach oczyszczających. Wpływy te są widoczne m.in. w jej projekcie „The Abramović Method” – praktyce mającej na celu transformację percepcji i świadomości uczestników poprzez ćwiczenia cielesne, koncentrację i kontemplację ciszy.

W wieku lat 76 Abramović realnie redefiniuje pojęcie starości w sztuce. Nie tylko nie traci na wyrazistości, ale coraz odważniej kreuje przestrzeń, w której wiek staje się medium, a nie ograniczeniem.

Wpływ Abramović na świat sztuki współczesnej

Marina Abramović to nie tylko artystka, to zjawisko. Jej wpływ był kluczowy dla rozwoju performensu jako pełnoprawnego medium artystycznego, a jej postać stała się punktem odniesienia dla kolejnych pokoleń twórców. W 2012 roku powołała do życia Marina Abramović Institute – instytucję edukacyjną, która uczy artystów i publiczność, jak obcować ze sztuką performensu, zarówno jako twórca, jak i odbiorca.

O jej życiu powstało wiele dokumentów, m.in. głośny film „Marina Abramović: The Artist Is Present”, który przybliża jej drogę twórczą i emocjonalną wnikliwość. Artystka gościła na łamach „The New York Times”, TED Talks, a także… Lady Gaga, która publicznie wyraziła inspirację metodą Abramović. Wystawy Mariny regularnie odwiedzają największe instytucje sztuki na całym świecie – od Tate Modern w Londynie po Centre Pompidou w Paryżu.

Marina Abramović przekroczyła granicę między sztuką a życiem. Jej twórczość wciąż inspiruje do refleksji nad ciałem, przemocą, duchowością, relacjami międzyludzkimi i obecnością. To nie tylko historia jednej artystki – to historia artystycznej rewolucji.