Co to jest bajkoterapia i na czym polega?

Bajkoterapia, znana również jako terapia przez bajki, to metoda wykorzystywania opowieści do wspierania dzieci w ich rozwoju emocjonalnym, społecznym i poznawczym. Głównym założeniem bajkoterapii jest to, że dziecko poprzez utożsamianie się z bohaterami oraz śledzenie ich przygód może lepiej zrozumieć własne emocje, przepracować trudne doświadczenia i nauczyć się właściwego reagowania na różne sytuacje życiowe.

To podejście jest oparte na naturalnej potrzebie opowiadania i słuchania historii, które od wieków towarzyszy człowiekowi. Bajki terapeutyczne są zazwyczaj tworzone z myślą o konkretnych trudnościach dziecka – mogą dotyczyć lęku przed ciemnością, rozwodu rodziców, pierwszego dnia w przedszkolu czy przeżycia straty. Ich zadaniem nie jest tylko dostarczenie rozrywki, ale przede wszystkim wsparcie w wychodzeniu z emocjonalnych kryzysów.

Jak bajki wpływają na emocje dzieci?

Dzieci na wczesnym etapie życia nie posiadają jeszcze w pełni rozwiniętych umiejętności werbalnych, by wyrażać swoje emocje wprost. Bajki dają im możliwość poznania i nazwania uczuć w sposób symboliczny. Dzięki nim dziecko zyskuje wzorce zachowań, uczy się, że negatywne emocje są naturalne, a problemy można rozwiązywać na różne sposoby.

Przykład? Dziecko, które zmaga się z lękiem przed odrzuceniem, może w bajce spotkać bohatera z takim samym problemem. Wraz z nim przeżywa przygody, stawia czoła wyzwaniom, aż wreszcie udaje mu się odnaleźć swoje miejsce w grupie. Taka identyfikacja z bohaterem daje dziecku nadzieję i motywację do działania, a także obniża napięcie emocjonalne.

Rodzaje bajek terapeutycznych i ich zastosowanie

W bajkoterapii wykorzystuje się kilka typów opowieści, z których każdy pełni inną rolę:

• Bajki relaksacyjne – pomagają dzieciom się wyciszyć, zredukować stres i napięcie. Często mają spokojny, rytmiczny język i opowiadają o spokojnej naturze, podróżach w przestworza lub fantazyjnych krainach.
• Bajki psychoedukacyjne – przekazują konkretne wiadomości, np. o zasadach higieny, relacjach społecznych, radzeniu sobie z konfliktami. Ich celem jest wspomaganie rozwoju umiejętności społecznych i życiowych.
• Bajki psychoterapeutyczne – adresują trudne, osobiste doświadczenia dziecka, takie jak śmierć bliskiej osoby, adopcja, przemoc czy rozwód rodziców. Umożliwiają dziecku symboliczne przeżycie trudnej sytuacji i stopniowe przystosowanie się do zmian.

Najczęstsze problemy emocjonalne dzieci, które wspiera bajkoterapia

Niektóre emocjonalne trudności pojawiają się u dzieci częściej niż inne. Bajkoterapia może być szczególnie skuteczna w przypadku:

• Lęków i fobii – bajki pomagają dzieciom oswoić strach przed ciemnością, potworami, separacją od opiekuna czy nowymi sytuacjami.
• Trudności adaptacyjnych – opowieści wspierają dziecko przy zmianie otoczenia, np. przeprowadzce, rozpoczęciu szkoły czy żłobka.
• Niskiej samooceny – bohaterowie bajek często pokonują słabości i odkrywają swoją siłę, co daje dzieciom pozytywny wzorzec działania i wiarę w siebie.
• Konfliktów rodzinnych – dzieci, które nie rozumieją napięć między rodzicami lub same czują się winne, łatwiej porządkują te emocje dzięki metaforom zawartym w opowieściach.

Jak tworzyć i wybierać bajki terapeutyczne dla dzieci?

Tworzenie bajek terapeutycznych nie wymaga literackiego talentu – najważniejsze jest, by opowieść była dopasowana do wieku dziecka, jego aktualnych przeżyć i możliwości poznawczych. Charakterystyczne elementy skutecznej bajki terapeutycznej to:

• Wyrazisty bohater – dziecko powinno móc się z nim utożsamić, dlatego warto nadać mu cechy podobne do małego słuchacza.
• Problem do rozwiązania – fabuła koncentruje się wokół trudności, z jaką mierzy się bohater, analogicznej do tej, z którą zmaga się dziecko.
• Droga ku rozwiązaniu – pokazuje proces, nie tylko rezultat. Dzięki temu dziecko uczy się cierpliwości i zyskuje nadzieję.
• Szczęśliwe zakończenie – daje emocjonalne ukojenie, bezpieczeństwo i poczucie, że trudności można pokonać.

Alternatywą dla samodzielnego tworzenia historii są książki autorów specjalizujących się w bajkoterapii. Popularne tytuły to m.in. „Bajki, które leczą” Doris Brett czy „Bajkoterapia” autorstwa grupy polskich psychologów. Ważne, by przed przeczytaniem sprawdzić, czy bajka odpowiada potrzebom dziecka – jej treść powinna być adekwatna do poziomu dojrzałości emocjonalnej malucha.

Rola rodzica i nauczyciela w bajkoterapii

Rodzice i nauczyciele odgrywają kluczową rolę w procesie bajkoterapii. To oni są przewodnikami w świecie symboli i metafor, pomagają dziecku zrozumieć treść, porozmawiać o emocjach i dostrzec podobieństwa między światem bajki a rzeczywistością. Cenne jest zachęcanie dziecka do dzielenia się refleksjami po lekturze, zadawanie pytań typu: „Jak myślisz, co czuł bohater?”, „Co zrobiłbyś na jego miejscu?”.

Wspólne czytanie i rozmowy budują więź opartą na empatii i zaufaniu, co sprzyja dalszemu rozwojowi emocjonalnemu dziecka. Dodatkowo bajkoterapia prowadzona w grupie – np. w przedszkolu czy szkole – rozwija także umiejętności społeczne, uczy słuchania, wymiany poglądów i tolerancji.

Czy bajkoterapia jest dla każdego dziecka?

Tak, bajki terapeutyczne mogą być stosowane profilaktycznie u wszystkich dzieci, niezależnie od tego, czy przechodzą aktualnie przez kryzys emocjonalny. Regularne czytanie opowieści o zróżnicowanej tematyce poszerza dziecięce horyzonty, uczy empatii, wspomaga rozwój języka i wyobraźni. To również doskonały sposób na wspólne spędzanie czasu i budowanie bliskiej relacji z dzieckiem.

W przypadku głębokich problemów emocjonalnych, bajkoterapia może być uzupełnieniem terapii prowadzonej przez psychologa lub psychoterapeutę. Wówczas opowieści stają się narzędziem wspierającym proces leczenia – bezpiecznym i naturalnym, bo zakorzenionym w sposobie poznawania świata przez dziecko.