Co to jest zespół Sjögrena?

Zespół Sjögrena to przewlekła, autoimmunologiczna choroba ogólnoustrojowa, która najczęściej atakuje gruczoły wydzielania zewnętrznego, prowadząc do ich stopniowego uszkodzenia. Układ odpornościowy osoby chorej zaczyna błędnie rozpoznawać własne komórki jako zagrożenie i niszczy je, wywołując stan zapalny. Nazwa choroby pochodzi od nazwiska szwedzkiego okulisty Henrika Sjögrena, który jako pierwszy opisał jej objawy w latach 30. XX wieku.

Zespół Sjögrena może występować samodzielnie – jako pierwotny zespół Sjögrena – lub współistnieć z innymi chorobami autoimmunologicznymi, jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), toczeń rumieniowaty układowy czy twardzina układowa. W każdym przypadku choroba wpływa nie tylko na komfort życia, ale też na funkcjonowanie wielu układów organizmu.

Jakie są najczęstsze objawy zespołu Sjögrena?

Najbardziej charakterystycznym objawem zespołu Sjögrena jest suchość – przede wszystkim w obrębie oczu i jamy ustnej. Uczucie piasku pod powiekami, pieczenie oczu, nadwrażliwość na światło czy problemy z przewlekłym zapaleniem spojówek to typowe symptomy choroby. Z kolei suchość w jamie ustnej objawia się trudnościami w mówieniu, przełykaniu, a także przewlekłym uczuciem pragnienia. Może dojść do próchnicy, problemów z dziąsłami i infekcji grzybiczych w ustach.

Z czasem zespół Sjögrena może atakować inne gruczoły – np. ślinowe, łzowe, potowe czy wydzielania w układzie trawiennym i moczowo-płciowym – a tym samym prowadzić do suchości skóry, pochwy oraz dolegliwości ze strony przełyku i żołądka. W zaawansowanych przypadkach mogą pojawić się objawy ogólnoustrojowe: zmęczenie, bóle stawów, bóle mięśni, zapalenie naczyń, neuropatie, problemy z nerkami, płucami czy wątrobą.

Kto jest najbardziej narażony na rozwój zespołu Sjögrena?

Zespół Sjögrena zdecydowanie częściej diagnozowany jest u kobiet – stanowią one ponad 90% przypadków. Choroba najczęściej pojawia się między 40. a 60. rokiem życia, ale nie jest wykluczona w młodszym wieku, a nawet u dzieci. Uważa się, że predyspozycje genetyczne odgrywają istotną rolę, jednak przyczyny choroby nie są w pełni poznane. Prawdopodobnie czynniki środowiskowe, takie jak infekcje wirusowe (np. wirus Epsteina-Barr) mogą wyzwalać reakcję autoimmunologiczną u osób genetycznie podatnych.

Jak przebiega diagnostyka zespołu Sjögrena?

Rozpoznanie zespołu Sjögrena bywa trudne, ponieważ jego objawy są niespecyficzne i mogą przypominać symptomy innych chorób. Proces diagnostyczny opiera się na szczegółowym wywiadzie, badaniu fizykalnym, ocenach laboratoryjnych i badaniach obrazowych.

Podstawowe badania krwi pozwalają wykryć obecność autoprzeciwciał charakterystycznych dla zespołu Sjögrena, takich jak przeciwciała SSA/Ro i SSB/La. U części pacjentów może występować reumatoidalny czynnik (RF) oraz przeciwciała przeciwjądrowe (ANA).

Test Schirmera służy do pomiaru wydzielania łez i pomaga ocenić stopień suchości oczu. Biopsja małych gruczołów ślinowych z wargi dolnej często jest kluczowa – wykazuje nacieki limfocytarne, stanowiące dowód na obecność procesu autoimmunologicznego. Pomocne mogą być również obrazowe badania, takie jak sialografia lub ultrasonografia gruczołów ślinowych, które mogą uwidocznić ich zmiany strukturalne.

Czy zespół Sjögrena jest uleczalny?

Niestety, zespół Sjögrena jest chorobą przewlekłą i nieuleczalną. Leczenie ma charakter objawowy i immunosupresyjny – jego celem jest łagodzenie objawów, spowolnienie postępu choroby i zapobieganie powikłaniom narządowym.

W leczeniu suchości oczu stosuje się sztuczne łzy, żele nawilżające oraz leki zwiększające wydzielanie łez. W przypadku suchości w ustach zaleca się preparaty zwiększające wydzielanie śliny, częste picie wody oraz odpowiednią higienę jamy ustnej. Niekiedy stosuje się leki cholinergiczne, takie jak pilokarpina.

Jeśli występują objawy ogólnoustrojowe – np. bóle stawów, zapalenie naczyń czy zajęcie płuc – lekarz może zastosować leczenie immunosupresyjne, np. glikokortykosteroidy lub leki modyfikujące przebieg choroby (DMARDs), takie jak hydroksychlorochina czy metotreksat. W cięższych przypadkach stosowane bywają leki biologiczne, np. rituksymab.

Jak wygląda życie z zespołem Sjögrena?

Choć zespół Sjögrena nie wpływa bezpośrednio na długość życia w większości przypadków, znacząco wpływa na jego jakość. Uciążliwe objawy suchości, chroniczne zmęczenie i bóle stawów mogą ograniczać aktywność zawodową, społeczną i osobistą. Kluczowe znaczenie w radzeniu sobie z chorobą ma kompleksowa opieka specjalistyczna – reumatologa, okulisty, stomatologa czy neurologa.

Wielu pacjentów korzysta również z pomocy psychologa, ponieważ choroby autoimmunologiczne wiążą się z ryzykiem rozwoju depresji i zaburzeń lękowych. Rzetelna edukacja na temat choroby, właściwe leczenie, zdrowy styl życia, unikanie stresu oraz dobra komunikacja z lekarzem prowadzącym mogą znacznie poprawić komfort życia chorego.

Najczęściej zadawane pytania o zespół Sjögrena

Czy zespół Sjögrena można pomylić z innymi chorobami?
Tak. Objawy zespołu Sjögrena mogą przypominać te występujące np. w niedoczynności tarczycy, depresji, menopauzie czy innych chorobach autoimmunologicznych. Z tego powodu diagnoza może być opóźniona średnio o kilka lat.

Czy można całkowicie wyeliminować objawy choroby?
Nie zawsze, ale odpowiednie leczenie i dbanie o siebie mogą znacznie je złagodzić. Kluczowa jest regularna kontrola stanu zdrowia i stały kontakt z lekarzem.

Czy dieta ma znaczenie w leczeniu zespołu Sjögrena?
Tak. Dieta przeciwzapalna, bogata w antyoksydanty (np. owoce jagodowe, warzywa, ryby) może wspomóc organizm w walce z przewlekłym stanem zapalnym. Warto też unikać alkoholu, kofeiny i cukru, które mogą nasilać objawy suchości.

Czy można pracować mając zespół Sjögrena?
Zdecydowanie tak, choć niektórzy pacjenci mogą potrzebować dostosowania warunków pracy oraz wsparcia systemu opieki społecznej. Rehabilitacja, praca socjalna i psychologiczna mogą odegrać dużą rolę w adaptacji zawodowej.